1. Этнічная гісторыя Беларусі бярэ пачатак з эпохі старажытнака-меннага веку, з часу. засялення яе тэрыторыі чалавекам (40 тыс. гг. назад). Гэта пачатак' даіндаеўрапейскага перыяду этнічнай гісторыі Беларусі. Вызначыць этнічную прыналежнасць насельніцтва, яго культуру, мову ў гэты час немагчыма.
2. Этнічны склад насельніцтва поўнасцю змяніўся ў эпоху ранняга металу. У III — II тысячагоддзі да н.э. на тэрыторыі Беларусі рассяліліся індаеўрапейскія плямёны. Змяшэнне гэтых плямён са старажытным неалітычным насельніцтвам прывяло да ўзнікнення новага этнасу - балтаў. Пачаўся новы, індаеўрапейскі перыяд этнічнай гісторыі Беларусі, яго балцкі этап.
3. Наступны, славянскі этап у этнічнай гісторыі Беларусі пачаўся ў раннім сярэднявеччы. Яго характэрная рыса - шырокае рассяленне
славян, асіміляцыя мясцовага даславянскага (балцкага) насельніцтва і фарміраванне першапачатковых усходнеславянскіх этнічных суполь-насцей - дрыгавічоў, радзімічаў, крывічоў. Змяшэнне, зрошчванне гэтых і іншых славянскіх супольнасцей прывяло да ўзнікнення но-вай, агульнаўсходнеславянскай старажытнай этнічнай супольнасці з агульнай тэрыторыяй, якая атрымала назву "Русь".
4. 3 самага пачатку свайго фарміравання і існавання этнічная тэры-торыя "Русь" дзялілася на рэгіёны, якія не супадалі з ранейшымі этнічнымі тэрыторыямі першапачатковых усходнеславянскіх этнічных супольнасцей. Тэрыторыя сучаснай Беларусі паводле мясцовых асаблівасцей мовы і культуры ўваходзіла ў дзве дыялектна-этнаграфічныя зоны - па-прыпяцкую і падзвінска-дняпроўскую. У выніку інтэнсіўных этнічных уза-емадзеянняў паміж гэтымі зонамі, з аднаго боку, і ўзае&іадзеянняў з асобнымі групамі неўсходнеславянскага насельніцтва, з другога, на шырокай тэрыторыі, размешчанай паміж Прыпяццю на поўдні і Заходняй Дзвіной на поўначы, Нёманам на захадзе і Дняпром на ўсходе, сфарміравалася новая этнічная тэрыторыя, якая атрьмала назву "Белая Русь".
5. Фарміраванне феадальных адносін прывяло да ўзнікнення ў IX ст. ва ўсходніх славян першай у іх гісторыі Старажытнарускай дзяржавы з цэнтрам у Кіеве. Заходнія яе землі складалі тэрыторыю сучаснай Беларусі. Кіеўская Русь была раннефеадальнай манархіяй. Для беларускіх зямель гэта быў перыяд далейшага развіцця прадукцыйных сіл, умацавання раннефеадальных княстваў, асабліва Полацкага, па-шырэння гандлю, развіцця культуры, узнікнення гарадоў.
6. Некаторыя беларускія гісторыкі адмаўляюць існаванне трыва-лай Старажытнарускай дзяржавы. Сцвярджаецца, што ў гэтай дзяр-жаве не было адзінства ўсходніх славян, агульнай пісьмовай мовы, культуры, агульных дасягненняў у гаспадарчай дзейнасці, горадабудаўніцтве, духоўным жыцці. Пры гэтым яны спасылаюцца на незалежнасць Полацкага княства ад Кіева. Кіеўская Русь - выдумка гісторыкаў.
3 гэтым нельга пагадзіцца.
Па-першае, любое феадальнае княства, у тым ліку і Полацкае, з'яўлялася своеасаблівай дзяржавай, бо мела ўсе атрыбуты ўлады — заканадаўчай, выканаўчай і судовай. Толькі на беларускай зямлі кня-стваў можна налічыць больш дзесяці, і кожнае з іх у пэўным сэнсе было незалежным. Міжкняжацкая барацьба з'яўлялася агульнай заканамернасцю развіцця дзяржаў Еўропы ранняга сярэднявечча. Аднак, нягледзячы на гэта, усе княствы Кіеўскай Русі, як унутры яе, так і яе суседзямі, успрымаліся як адзіная Русь. Насельніцтва гэтай Русі ў суседніх краінах называлі русамі, русінамі, русічамі, а самі русіны зваліся людзьмі рускай веры ці мясцовымі назвамі-этнонімамі — "кіяўлянін", "палачанін", "туравец", "пінянін", "наўгародзец" і г.д. Значыць, усходнеславянскае адзінства, адзіная дзяржава існавалі.
Па-другое, пасля ўвядзення хрысціянства ў Х ст. у Кіеўскай Русі функцыяніравала адзіная праваслаўная вера, якая і сёння часткай беларусаў завецца як "руская".
Па-трэцяе, практычна адзінымі былі агульны тып горада, яго планіроўка, знешні і ўнутраны выгляд, лад жыцця. Адзінай для ўсіх княстваў была і старажытнаруская пісьмовая мова. Дастаткова па-раўнаць пісьмовыя помнікі Кіева, Полацка, Турава, Ноўгарада часоў Ефрасінні Полацкай, каб упэўніцца , што не існавала мовы крывічоў і дрыгавічоў, палачан і тураўцаў, а Ііанавала адзіная старажытнаруская мова. А хіба тры храмы Сафіі ў Кіеве, Полацку і Ноўгарадзе не сведчаць пра гэтую акалічнасць? Пералік агульнасцей можна прадоўжыць.
7. Далейшае ўмацаванне сістэмы феадальных адносін, узнікненне магутных мясцовых феадальных цэнтраў, сепаратызм мясцовых феа-далаў прывялі да заняпаду Кіеўскай Русі. У пачатку XII ст. яна распа-лася на мноства асобных княстваў і феадальных рэспублік.
8. Адмоўна паўплывала на далейшую гісторыю Беларусі нямецкая агрэсія. Полацкае княства было адсечана ад Балтыйскага мора. Важ-ным фактарам у арганізацыі адпору нямецкім рыцарам было ўмаца^ ванне сувязей Полацкай зямлі з балцка-літоўскімі, а таксама і з суседнімі рускімі землямі, і ў першую чаргу з Наўгародскай і Пскоўскай. Гэта было важнай умовай перамогі над нямецкімі агрэсарамі на Чудскім возеры ў 1242 г., што ў далейшым паспрыяла абароне беларускіх зя-мель ад крыжакоў. Нельга адмаўляць пагрозы татарскага нашэсця на беларускія землі. Але нельга яе і пераболыпваць. Беларусь, за выключэн-нем яе крайніх паўднёвых мясцін, не ведала татара-мангольскага нашэсця.
9. Вялікае значэнне ў лёсе Старажытнай Русі, у тым ліку і яе заходніх зямель, мела прыняцце ў Х ст. хрысціянства. Яно спрыяла ўмацаванню болып развітых грамадскіх адносін, чым першабытнааб-шчынныя, дапамагала пераадолець перажыткі племянной адасобленасці, садзейнічала ўздыму культуры, пісьменнасці, умаца-ванню міжнародных сувязей.
10. Пры ўсёй агульнасці культуры Кіеўскай Русі (мова, вера і інш.) на тэрыторыі сучаснай Беларусі яна мела сваю спецыфіку, свае адметныя асаблівасці. Найболып яскрава яны выявіліся ў культуры Полацкай зямлі, дзе ўжо ў пачатку XII ст. склаліся самабытныя школы дойлідства, жывапісу, пластыкі, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, якія не маюць аналагаў у іншых землях Старажытнай Русі.
11. Старажытныя беларускія землі мелі цесныя эканамічныя і куль-турныя сувязі з Паўднёвай Руссю, Візантыяй, Арабскім Усходам, Прыбалтыкай, Скандынавіяй, а таксама з Захадам. Арыгінальнае спалучэнне мясцовых, візантыйскіх і раманскіх форм з'яўляецца адной з характэрных асаблівасцей культуры старажытных беларускіх зя-мель. Аднак засваенне сусветных мастацкіх стыляў не было механічным працэсам. Мясцовыя майстры творча пераасэнсоўвалі лепшыя дасягненні сусветнага мастацтва, стваралі спрыяльныя ўмовы для развіцця самабытных рыс, якія пазней, у перыяд фарміравання беларускай народнасці, выявіліся асабліва выразна. Багатая, яскравая і шматгранная культура Беларусі ў IX - XIII стст. стаяла ў шэрагу перадавых культур свайго часу.

Літаратура

Белоруссня в эпоху феодалнзма: Сб. док. н матерналов: В 4 т. Мн., 1959. Т. 1.
Памятннкн русского права. М., 1952. Вып. 1,2.
Повестн Древней Русн. Л., 1983.
Полное собранне русскнх летопнсей. М., 1962. Т. 2.
Алексеев В.П„ Першчц А.Н. Нсторня первобытного обіцества. М., 1990.
Алексеев Л.В. Полоцкая земля в IX ^ XIII вв.: Очеркн нсторнн Северной Белорусснн. М., 1996.
Арлоў У.А. Еўфрасіння Полацкая. Мн., 1992.
Артеменко Н.Н. Племена Верхнего н Среднего Поднепровья в эпоху бронзы. М., 1967.
Археалогія і нумізматыка Беларусі: Энцыклаледыя. М., 1993.
Гамкрелцдзе Т.В„ Нванов В.В. Древняя Передняя Азня н нндоевропейская проблема // Вестннк древней нсторнн. 1980. № 3.
Гісторыя беларускага мастацтва: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст. Мн., 1987. Т.1.
Гісторыя беларускай дакастрьічніцкай літаратуры. Мн., 1968, Т. 1.
Псторыя Беларускай ССР. Мн„ 1972. Т. 1.
Греков &Д. Кневская Русь. М., 1953.
Гріінблат М.Я. Белорусы: Очеркн пронсхождення н этннческой нсторнн. Мн., 1968.
Гурееііч ФД. Древнне города Белорусского Понемонья. Мн., 1982.
Дучыц Л.Ў. Археалагічныя помнікі ў назвах, вераваннях і паданнях беларусаў. Мн., 1993.
Ермалоеіч М.І. Старажытная Беларусь: Полацкі і Новагародскі перыяды. Мн., 1990.
Загорульскіій Э.М. Древннй Мннск. Мн., 1963.
Загорульскнй Э.М. Древняя нсторня Белорусснн: Очеркн этннческой нсторнн матерн-альной культуры (до IX в.). Мн., 1977.
Зееруго Я.Г. Верхнее Понемонье в IX - Х вв. Мн., 1989.
Нсторня Белорусской ССР. Мн., 1977.
Нсторня БССР: Учеб. пособ. для студ. вузов республнкн. Мн., 1981. Ч. 1.
Калечнц Е.Г. Первоначальное заселенне террнторнн Белорусснн. Мн., 1984.
Карскнй Е.Ф. Белорусы. Внльно, 1904. Т. 1.
Кацер М.С. К вопросу о развнтнн белорусского нскусства пернода феодалнзма. Мн., 1957.
Кнев н западные землн Русн в IX - XIII вв. Мн., 1982.
Ксензов В.П. Палеолнт н мезолнт Белорусского Поднепровья. Мн., 1988.
Ліс А.С. Валачобныя песні. Мн., 1989.
Лысенко П.Ф. Города Туровской землн. Мн., 1974.
Лысенко П.Ф. Открытне Берестья. Мн., 1989.
Міітрофанов А.Г. Железный век средней Белорусснн (VII - VI вв. до н. э - VIII в. н. э.). Мн„ 1978.
Народно-прнкладное нскусство Белорусснн: От первобытного обіцества до 1917 г. Мн., 1972.
Нарысы гісторыі Веларусі: У 2 ч. Мн., 1994. Ч. 1.
Оргііш В.П. Древняя Русь: Образованне Кневского государства н введенне хрнстнанства. Мн., 1988.
Поболь Л.Д. Славянскне древностн Белорусснн. Мн., 1971.
Пцлч.пенко М.Ф. Возннкновенне Белорусснн: Новая концепцня. Мн., 1991.
Поліікарповііч К.М. Палеолнт Верхнего Поднепровья. Мн., 1968.
Рыбаков Б.А. Кневская Русь н русскне княжества XII - XIII вв. М., 1982.
Сапунов А. Полоцкнй Софнйскнй собор. Внтебск, 1888.
Седое В.В. Восточные славяне в VI - XIII вв. М., 1982.
Тарасаў К. Памяць пра легенды: Постаці беларускай мінуўшчыны. Мн., 1990.
Третьякое П.Н. Фннно-угры, балты н славяне на Днепре н Волге. М.; Л., 1966.
Чантуріія Б.А. Архнтектурные памятннкн Белорусснн. Мн., 1982.
Чаропка В. Імя ў летапісе. Мн., 1994.
Чарняўскі М.М. Неаліт Беларускага Панямоння. Мн., 1979.
Чарняўскі М.М. Бронзавы век на тэрыторыі Беларусі. Мн., 1981.
Шадыро В.Н. Ранннй железный век северной Белорусснн. Мн., 1985.
Шгуіыхов Г.В. Города Полоцкой землн (IX - XIII вв.). Мн., 1978.